سواد عاطفی چیست و چگونه ما را تغییر می دهد؟

در دنیای امروزی پر از چالش‌ها و فشارهای روزمره، نقش بی‌پایان سواد عاطفی در ارتقای کیفیت زندگی افراد انکارناپذیر است. سواد عاطفی نه‌تنها به معنای درک و مدیریت احساسات شخصی است، بلکه این مفهوم گسترده‌تری از هوش عاطفی و ارتباطات سالم را در برمی‌گیرد. این مقاله به بررسی اهمیت سواد عاطفی در جوانب مختلف زندگی می‌پردازد و نقش آن در تقویت روابط اجتماعی، مدیریت استرس، و تسهیل رشد فردی را مورد بررسی قرار می‌دهد. با پیشرفت سریع فناوری و تغییرات اجتماعی، نیاز به داشتن سواد عاطفی به‌عنوان یک مهارت اساسی و ضروری، از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. افراد با سواد عاطفی نه‌تنها بهتر در مدیریت روابط شخصی خود عمل می‌کنند، بلکه در مواجهه با چالش‌ها و تناقضات زندگی نیز موقعیت بهتری دارند. در این مقاله، به بررسی مبانی و ابعاد سواد عاطفی پرداخته خواهد شد تا نقش آن در بهبود کیفیت زندگی افراد روشن واضح گردد.

سواد عاطفی چیست؟

یکی از مهم‌ترین مواردی که بسیاری از آدم‌ها از آن غافل هستند. به دلایلی هرگز به آن آن‌طور که بایدوشاید نپرداخته‌اند. یا اصلاً آن را جدی نگرفتند و دقیقاً مشکلاتی که در رابطه مشترک و یا رابطه عاطفی‌شان دارند به همین موضوع مرتبط می‌شود. سواد رابطه عاطفی، چیزی که اغلب آدم‌ها نسبت به آن بی‌توجه‌اند. به‌طورکلی، سواد رابطه عاطفی به این معنی است که شما بدانید با طرف مقابلتان، چطور رفتار کنید. چطور با او صحبت کنید و چه‌طور عمل کنید. سواد رابطه، یعنی بدانید گاهی اوقات لازم نیست خود واقعی‌تان باشید. گاهی اوقات باب میل طرف مقابلتان باشید. کم بودن سواد عاطفی به عوامل زیادی بستگی دارد. اما مهم‌ترین عامل پایین‌بودن سواد رابطه عاطفی، ندانستن و بی‌اطلاعی از این موضوع مهم است. اگر شما هم حس می‌کنید که سواد رابطه‌تان پایین است. سعی کنید مواردی که باعث پایین‌بودن سواد رابطه شما شده است را لیست کنید. مثلاً ممکن است در کودکی شما، اتفاقاتی افتاده باشد که شما از صمیمی شدن ترس دارید. یا در محیطی رشد کردید که پدر و مادرتان باهم صمیمی نبودند و دلایل دیگر. تمام این موارد را رو کاغذ بیاورید. با خودتان روراست باشید و ببینید به‌عنوان کسی که یک طرف رابطه عاطفی قرار گرفتید چه رفتاری با همسرتان دارید. اگر هر دوی شما داری کم‌وکاستی در رابطه هستید این شما باشید که آغازکننده این تغییرات است. مطمئن باشید با تغییر شما، همسرتان هم تغییر خواهد کرد.

انواع مهارت‌های سواد عاطفی

سواد عاطفی در واقع شامل مجموعه‌ای از مهارت‌ها است که به فرد کمک می‌کند تا احساسات خود و دیگران را درک، تفسیر، و به‌خوبی بیان کند. این مهارت‌ها شامل خودآگاهی عاطفی، مدیریت عاطفی، همدلی، ارتباط عاطفی می‌شود. هر یک از این مهارت‌ها نقش مهمی در ایجاد روابط سالم و موفقیت شخصی دارد که در ادامه هرکدام از این موارد را برای شما توضیح می‌دهیم.

خودآگاهی عاطفی: توانایی شناخت احساسات خود

خودآگاهی عاطفی اولین قدم برای بهبود سواد عاطفی است. برای اینکه بتوانید احساسات خود را مدیریت و بیان کنید، ابتدا باید آنها را بشناسید. این کار را می‌توانید باتوجه‌به احساسات خود در طول روز انجام دهید. به‌عنوان‌مثال، اگر احساس ناراحتی می‌کنید، سعی کنید علت ناراحتی خود را شناسایی کنید. فرض کنید در حال صحبت با یک دوست هستید و او چیزی می‌گوید که باعث ناراحتی شما می‌شود. شما متوجه می‌شوید که احساس ناراحتی، عصبانیت و ناامیدی می‌کنید. این احساسات را می‌توانید با خودتان یا یک دوست یا درمانگر در میان بگذارید.

مدیریت عاطفی: توانایی کنترل احساسات خود به روشی سالم

مدیریت عاطفی به شما کمک می‌کند تا احساسات خود را به روشی سالم بیان کنید. این کار می‌تواند شامل مهار احساسات منفی، مانند خشم و عصبانیت، یا تقویت احساسات مثبت، مانند شادی و رضایت باشد. فرض کنید در حال رانندگی هستید و راننده‌ای جلوی شما ترمز می‌کند. شما احساس خشم می‌کنید. با استفاده از مهارت‌های مدیریت عاطفی، می‌توانید از بیان خشم خود به روشی مخرب، مانند رانندگی خطرناک یا توهین به راننده دیگر، خودداری کنید. به جای آن، می‌توانید چند نفس عمیق بکشید و سعی کنید آرام شوید. سپس، می‌توانید با راننده دیگر صحبت کنید و از او بپرسید که چرا ترمز کرد.

همدلی: توانایی درک احساسات دیگران

همدلی به شما کمک می‌کند تا با دیگران ارتباط برقرار کنید و روابط سالم‌تری ایجاد کنید. وقتی می‌توانید احساسات دیگران را درک کنید، می‌توانید با آنها به روشی همدلانه‌تر ارتباط برقرار کنید. فرض کنید دوست شما در مورد یک روز بد کاری صحبت می‌کند. شما می‌توانید با گوش‌دادن فعال و پرسیدن سؤالات، احساسات دوست خود را درک کنید. به‌عنوان‌مثال، می‌توانید از او بپرسید که در طول روز چه اتفاقی افتاده است و چگونه احساس می‌کند.

ارتباط عاطفی: توانایی بیان احساسات خود به طور مؤثر

ارتباط عاطفی به شما کمک می‌کند تا نیازها و خواسته‌های خود را به دیگران بیان کنید. این کار می‌تواند شامل بیان احساسات مثبت، مانند عشق و قدردانی، یا بیان احساسات منفی، مانند ناراحتی و عصبانیت، باشد. فرض کنید می‌خواهید به همسر خود بگویید که چقدر دوستش دارید. شما می‌توانید این کار را با گفتن جملاتی مانند "دوستت دارم" یا "ازت خیلی ممنونم" انجام دهید.

مشکلاتی که بی‌سوادی عاطفی به وجود می‌آورد

سواد عاطفی، یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که می‌تواند به شخص کمک کند تا با دیگران و حتی خودش بهتر ارتباط برقرار کند. اما زمانی که فردی در این زمینه ضعیف است، ممکن است با مشکلات متعددی روبرو شود. در این بخش ما قصد داریم تا به بررسی این مشکلات بپردازیم. این مشکلات می‌توانند شامل ترس از روابط عاطفی، عدم توانایی در بروز احساسات، عدم توانایی در عذرخواهی، عدم توانایی در شناخت احساسات و عدم توانایی در کنترل احساسات باشند. هر یک از این مشکلات می‌تواند باعث شود که فرد در برقراری ارتباطات سالم با دیگران با مشکل مواجه شود. با ما همراه باشید تا درک بهتری از این مشکلات پیدا کنید.

ترس از روابط عاطفی

برخی افراد ممکن است از ورود به یک رابطه ترس داشته باشند، زیرا صمیمیت با دیگران می‌تواند آن‌ها را می‌ترساند. این ممکن است به این دلیل باشد که آن‌ها نمی‌توانند احساسات خود را به درستی بروز دهند یا نمی‌توانند احساسات دیگران را درک کنند. فرض کنید که یک نفر به شما علاقه‌مند شده است، اما شما از برقراری یک رابطه با او می‌ترسید. این ممکن است به این دلیل باشد که شما نمی‌توانید احساسات خود را به درستی بروز دهید یا نمی‌توانید احساسات او را درک کنید.

عدم توانایی در بروز احساسات

برخی افراد ممکن است نتوانند احساسات خود را به درستی بروز دهند. این ممکن است به این دلیل باشد که آن‌ها نمی‌توانند احساسات خود را شناسایی کنند یا نمی‌توانند آن‌ها را به طور مناسب بیان کنند. فرض کنید که شما در یک موقعیت هستید که باید به یکی از دوستانتان بگویید که شما ناراحت هستید، اما شما نمی‌توانید این کار را انجام دهید. این ممکن است به این دلیل باشد که شما نمی‌توانید احساسات خود را به درستی بروز دهید.

عدم توانایی در عذرخواهی

برخی افراد ممکن است نتوانند به‌موقع و به شکل مناسب عذرخواهی کنند. این ممکن است به این دلیل باشد که آن‌ها نمی‌توانند احساسات خود را به طور مناسب بیان کنند یا نمی‌توانند احساسات دیگران را درک کنند. فرض کنید که شما چیزی کرده‌اید که یکی از دوستانتان را ناراحت کرده است. شما می‌دانید که باید عذرخواهی کنید، اما نمی‌توانید این کار را انجام دهید. این ممکن است به این دلیل باشد که شما نمی‌توانید احساسات خود را به درستی بروز دهید.

عدم توانایی در شناخت احساسات

برخی افراد ممکن است نتوانند احساسات خود را شناسایی کنند و این موضوع می‌تواند باعث ایجاد مشکلات در روابط آن‌ها شود. این ممکن است به این دلیل باشد که آن‌ها نمی‌توانند احساسات خود را به طور مناسب بیان کنند یا نمی‌توانند احساسات دیگران را درک کنند. فرض کنید که شما در یک موقعیت هستید که باید به یکی از دوستانتان بگویید که شما ناراحت هستید، اما شما نمی‌توانید این کار را انجام دهید. این ممکن است به این دلیل باشد که شما نمی‌توانید احساسات خود را شناسایی کنید.

عدم توانایی در کنترل احساسات

برخی افراد ممکن است نتوانند احساسات خود را کنترل کنند و این می‌تواند باعث ایجاد مشکلات در روابط آن‌ها شود. این ممکن است به این دلیل باشد که آن‌ها نمی‌توانند احساسات خود را به طور مناسب بیان کنند یا نمی‌توانند احساسات دیگران را درک کنند. فرض کنید که شما در یک موقعیت هستید که باید به یکی از دوستانتان بگویید که شما ناراحت هستید، اما شما نمی‌توانید این کار را انجام دهید. این ممکن است به این دلیل باشد که شما نمی‌توانید احساسات خود را کنترل کنید.

چگونه سواد عاطفی خود را بهبود ببخشیم

برای اینکه بدانیم با دیگران باید چطور صحبت کنیم، ابتدا لازم است بدانیم طرف مقابل ما در چه فرهنگ و خانواده‌ای رشد پیدا کرده است. اگر من در خانواده‌ای مذهبی رشد پیدا کردم، به‌راحتی نمی‌توانم با همسری که از خانواده‌ای غیرمذهبی است ارتباط پیدا کنم و نیاز است که آموزش و مهارت لازم را در این زمینه پیدا کنم. اگر شما اختلاف فرهنگی و عقیدتی در یک وصلت و ازدواج را بپذیرید، حتماً حتماً باید سواد عاطفی خود را بالا ببرید و بدانید با اعضای خانواده همسرتان چطور صحبت کنید و چه رفتار مناسبی در مقابل همسر و خانواده همسرتان داشته باشید که مشکلی برایتان پیش نیاید.

خودآگاه‌تر شوید

این به معنی فهمیدن احساسات خود در طول روز است. می‌توانید یک دفترچه یادداشت بگیرید و هر روز احساسات خود را در آن بنویسید. این کمک می‌کند تا شما بتوانید الگوهای خاصی را در احساسات خود تشخیص دهید. فرض کنید که در طول روز خود را عصبانی می‌یابید. به جای اینکه این احساس را نادیده بگیرید، سعی کنید بفهمید که چه چیزی شما را عصبانی کرده است. شاید متوجه شوید که وقتی گرسنه هستید، بیشتر عصبانی می‌شوید. این اطلاعات می‌تواند به شما کمک کند تا بهتر با عصبانیت خود مواجه شوید.

احساس دیگران را به رسمیت بشناسید

این به معنی تلاش برای درک و همدلی با احساسات دیگران است. می‌توانید با دیگران در مورد احساساتشان صحبت کنید و سعی کنید از دیدگاه آن‌ها به موضوعات نگاه کنید. فرض کنید یکی از دوستانتان ناراحت است. به جای اینکه بگویید "هیچ‌چیزی برای ناراحت شدن نیست"، سعی کنید بگویید "متوجه هستم که ناراحت هستی. می‌خواهی در مورد آن صحبت کنی؟"

گوش‌دادن فعال را تمرین کنید

این به معنی تمرکز بر روی آنچه که دیگران می‌گویند است. سعی کنید به جای فکرکردن به پاسخ خود، به طور کامل به آنچه که دیگران می‌گویند توجه کنید. به‌صورت شفاف ارتباط برقرار کنید: این به معنی بیان صادقانه و شفاف احساسات خود است. سعی کنید به دیگران بگویید که چه احساسی دارید و چرا. فرض کنید که با یکی از دوستانتان در حال صحبت‌کردن هستید. به جای اینکه فقط منتظر باشید تا نوبت شما برای صحبت‌کردن برسد، سعی کنید به طور کامل به آنچه که دوست شما می‌گوید توجه کنید.

مثبت بمانید

این به معنی تمرکز بر روی جنبه‌های مثبت زندگی است. سعی کنید به جای تمرکز بر روی مشکلات، به جنبه‌های مثبت زندگی توجه کنید. فرض کنید که روز شما خیلی بد بوده است. به جای اینکه فقط به چیزهای منفی فکر کنید، سعی کنید به چیزهای مثبتی که در طول روز اتفاق افتاده است فکر کنید.

روشن‌فکر باشید

این به معنی فکرکردن به طور مستقل و بیان نظرات خود است. سعی کنید به جای پیروی از دیگران، خودتان به فکرکردن در مورد موضوعات بپردازید. فرض کنید که در یک گروه درسی هستید و همه موافق هستند که یک پروژه را به یک روش خاص انجام دهند. اگر شما فکر می‌کنید روش دیگری بهتر است، به جای اینکه فقط با گروه موافقت کنید، سعی کنید نظر خود را بیان کنید.

به بازخورد گوش دهید

این به معنی گوش‌دادن به نظرات دیگران در مورد رفتار شما است. سعی کنید از این بازخوردها برای بهبود خود استفاده کنید. فرض کنید که یکی از دوستانتان به شما می‌گوید که گاهی اوقات بیش از حد سخت‌گیر هستید. به جای اینکه این بازخورد را نادیده بگیرید، سعی کنید از آن برای بهبود خود استفاده کنید.

به‌صورت شفاف ارتباط برقرار کنید

این به معنی بیان صادقانه و شفاف احساسات خود است. سعی کنید به دیگران بگویید که چه احساسی دارید و چرا. فرض کنید که یکی از دوستانتان چیزی کرده است که شما را ناراحت کرده است. به جای اینکه این احساس را درون خود نگه دارید، سعی کنید به آنها بگویید که "وقتی این کار را کردی، من ناراحت شدم".

چگونه با خودشناسی سواد عاطفی خود را بالا ببریم

برای اینکه خودمان را بهتر بشناسیم و به درک بهتری از خودشناسی برسیم لازم است این نکته را بدانید که ما 4 نوع "خود" داریم:
خود آشکار
خود پنهان
خود کور
خود ناشناخته

خود آشکار، همان خود ظاهری است که دیگران ما را می‌بینند، مثلاً خود آشکار من می‌شود پریسا نصری
خود پنهان، خودی است که فقط خودم از آن مطلع هستم و اسراری که فقط خودم و کسانی که بسیار به من نزدیک‌اند از آن اطلاع دارند.
خود کور خودی است که خودتان آن را نمی‌بینید ولی دیگران آن را می‌بینند؛ مثلاً ممکن است کسی به شما بگوید: تو صدای خیلی خوبی داری یا خیلی مغرور به نظر میرسی و تو با شنیدن این جملات ممکن است تعجب کنی چون هرگز این خود کور را ندیدی!
خود ناشناخته نه خودم می‌بینم و نه دیگران می‌بینند!

کتاب‌های مربوط به سواد عاطفی

سواد عاطفی یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که می‌تواند به شخص کمک کند تا با دیگران و حتی خودش بهتر ارتباط برقرار کند. در این زمینه، کتاب‌های متعددی نوشته شده‌اند که می‌توانند به شما کمک کنند تا درک بهتری از این مهارت پیدا کنید ولی معروف‌ترین آنها کتاب سواد عاطفی و عشق است که توسط کلود استینر نوشته شده. در این کتاب، نویسنده به بررسی سواد عاطفی و تأثیر آن بر روابط عاطفی می‌پردازد.

آنچه باید در مورد سواد عاطفی بدانید

سواد عاطفی یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که می‌تواند به شخص کمک کند تا با دیگران و حتی خودش بهتر ارتباط برقرار کند. این مهارت شامل خودآگاهی، همدلی، گوش‌دادن فعال، ارتباط شفاف، تفکر مثبت، تفکر مستقل و پذیرش بازخورد می‌شود. هر یک از این مهارت‌ها نقش مهمی در ایجاد روابط سالم و موفقیت شخصی دارد. بااین‌حال، زمانی که فردی در این زمینه ضعیف است، ممکن است با مشکلات متعددی روبرو شود. این مشکلات می‌توانند شامل ترس از روابط عاطفی، عدم توانایی در بروز احساسات، عدم توانایی در عذرخواهی، عدم توانایی در شناخت احساسات و عدم توانایی در کنترل احساسات باشند ولی با تمرین و صبر، هر فرد می‌تواند سواد عاطفی خود را افزایش دهد و به یک زندگی سالم‌تر و موفق‌تر برسد.

سؤالات متداول در مورد سواد عاطفی

سواد عاطفی چیست؟

پاسخ: سواد عاطفی به مجموعه‌ای از مهارت‌ها و توانایی‌ها گفته می‌شود که به فرد اجازه می‌دهد تا درک بهتری از احساسات خود و دیگران، در ارتباطات داشته باشد. سواد عاطفی یعنی برخورداری از این قدرت که از احساسات و عواطف خود به‌گونه‌ای استفاده کنیم که قدرت درونی و شخصی ما را افزایش دهد و کیفیت زندگی ما و مهم‌تر از آن ارتباط با اطرافیانمان را بهبود بخشد.

آیا سواد عاطفی، آموختنی و یادگرفتنی است؟

پاسخ: بله، سواد عاطفی قابل‌یادگیری است. بهترین حالت، درباره یادگیری سواد عاطفی؛ این است که سواد عاطفی را از کودکی به فرزندان خود بیاموزیم.

در هر سن و هر موقعیتی که باشیم، امکان یادگیری سواد عاطفی وجود دارد؟

پاسخ: بله، سواد عاطفی در هر سن و موقعیتی قابل‌یادگیری است. همچنین، سواد عاطفی در همه جوانب زندگی، از جمله در خانواده، مدرسه و محل کار کاربرد دارد.

تفاوت میان سواد عاطفی و هوش عاطفی چیست؟

پاسخ: سواد عاطفی یکی از جنبه‌های کلیدی هوش هیجانی است که به معنای توانایی کلی ما برای مقابله با احساسات مختلفی است که تجربه می‌کنیم. هوش هیجانی به توانایی فرد برای درک، تفسیر و کنترل احساسات خود و دیگران اشاره دارد. درحالی‌که سواد عاطفی به توانایی فرد برای شناخت، بیان و مدیریت احساسات خود و دیگران اشاره دارد.

چرا بسیاری از آدم‌های باهوش در زمینه امور عاطفی و احساسی، خیلی بد عمل می‌کنند؟

پاسخ: آدم‌های باهوش مدام در حال تجزیه‌وتحلیل اتفاق‌های زندگی‌شان هستند. این کار به مرور زمان آنها را خسته و فرسوده می‌کند زیرا یافته‌های آنها معمولاً پر از ترس و ناامیدی است و همین باعث می‌شود چالش‌های اساسی در ذهنشان سر برآورد.